Cây Bìm Bịp

Cây bìm bịp – một loại thảo dược quen thuộc trong Y học cổ truyền Việt Nam, đã được sử dụng từ lâu đời để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về dược liệu này, từ đặc điểm, phân bố, thành phần hóa học đến công dụng, cách sử dụng và mức giá bán hiện nay.

Thông tin tổng quan về cây bìm bịp

Cây bìm bịp, còn được gọi là cây xương khỉ, mảnh cộng, có tên khoa học là Clinacanthus nutans. Đây là loại cây thuộc họ Ô rô (Acanthaceae), thường mọc hoang ở nhiều vùng miền trên cả nước.

Đặc điểm hình thái của cây bìm bịp

Cây bìm bịp có những đặc điểm hình thái nổi bật như sau:

• Thân cây: Thân thảo mềm, màu xanh lục, có thể mọc bò hoặc đứng thẳng, chiều cao trung bình từ 50cm đến 1.5m. Thân cây phân thành nhiều nhánh nhỏ, có lông mịn hoặc hơi nhẵn.
• Lá cây: Lá mọc đối xứng, hình mũi mác hoặc hình trứng, bề mặt lá nhẵn và có màu xanh đậm. Lá dài từ 5 – 12cm, rộng khoảng 2 – 4cm, với gân nổi rõ ràng.
• Hoa: Hoa thường mọc ở đầu cành hoặc tại các nách lá, có màu tím nhạt hoặc hồng phớt. Hoa của cây nhỏ nhưng mang vẻ đẹp nhẹ nhàng, đặc trưng.
• Quả: Cây bìm bịp ra quả dạng nang, dài khoảng 2 – 3cm, bên trong chứa các hạt nhỏ, hình tròn, màu nâu hoặc xám.

Phân bố

Cây bìm bịp sinh trưởng mạnh ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt là tại Đông Nam Á. Ở Việt Nam, cây này được tìm thấy nhiều ở các vùng miền núi phía Bắc, đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. 

Cây thường mọc hoang ở ven đường, bờ ruộng hoặc trong các khu rừng thưa. Tuy nhiên, với nhận thức ngày càng cao về giá trị của cây bìm bịp, nhiều người đã bắt đầu trồng cây này trong vườn nhà hoặc tại các trang trại dược liệu.

Bộ phận sử dụng, thu hái 

Cây bìm bịp có nhiều bộ phận được sử dụng để làm thuốc, bao gồm:

• Lá cây: Đây là bộ phận chứa nhiều dược chất nhất, thường được dùng trong các bài thuốc để sắc uống, giã đắp hoặc chế biến thành các dạng khác.
• Thân cây: Thân được sử dụng chủ yếu để phơi khô hoặc ngâm rượu, giúp hỗ trợ điều trị các vấn đề liên quan đến xương khớp.
• Rễ cây: Rễ bìm bịp ít được sử dụng hơn, nhưng vẫn có tác dụng trong một số bài thuốc truyền thống.

Thời điểm thu hái

• Cây bìm bịp có thể thu hái quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất là mùa khô (thường từ tháng 5 đến tháng 9).
• Khi thu hoạch, nên chọn những cây khỏe mạnh, lá xanh tươi, không sâu bệnh để đảm bảo dược tính cao.

Thành phần hóa học

Cây bìm bịp chứa nhiều thành phần hóa học có hoạt tính sinh học, bao gồm:

• Flavonoid: Chất chống oxy hóa, kháng viêm và giúp bảo vệ tế bào.
• Glycosid: Có tác dụng kháng khuẩn, kháng virus, tăng cường miễn dịch.
• Tanin: Tác dụng làm se, cầm máu, kháng viêm.
• Alkaloid: Hoạt chất có tác dụng giảm đau, hạ cơn sốt.

Tác dụng của cây bìm bịp cho sức khỏe

Cây dược liệu này được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý, bao gồm:

• Hỗ trợ điều trị ung thư: Các hợp chất flavonoid trong dược liệu có khả năng làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, dạ dày và gan.
• Tăng cường sức khỏe xương khớp: Dược liệu được sử dụng để hỗ trợ điều trị gãy xương, đau khớp nhờ khả năng kích thích tái tạo mô xương và giảm viêm.
• Thanh nhiệt, giải độc cơ thể: Bìm bịp giúp làm mát gan, thải độc tố, cải thiện tình trạng nóng trong, mụn nhọt và lở loét.
• Cải thiện chức năng gan: Đối với những người bị viêm gan, men gan cao hoặc gan nhiễm mỡ, dùng dược liệu này có thể giúp giảm bớt các triệu chứng và bảo vệ tế bào gan.
• Hỗ trợ điều trị viêm nhiễm: Khả năng kháng viêm và giảm đau của dược liệu giúp cải thiện tình trạng viêm nhiễm da, đau nhức hoặc sưng tấy.

Đối tượng nên – không nên dùng

Cây bìm bịp đặc biệt phù hợp với một số nhóm đối tượng sau:

• Người đang gặp các bệnh lý như viêm họng, viêm dạ dày, cần hỗ trợ giảm viêm và cải thiện sức khỏe.
• Những ai thường xuyên uống rượu bia khiến gan bị tổn thương và cần phục hồi chức năng gan.
• Bệnh nhân có các vấn đề liên quan đến gan do nhiều nguyên nhân khác nhau, cần hỗ trợ thanh lọc và tăng cường sức khỏe gan.
• Người bị đau nhức xương khớp, viêm thấp khớp hoặc đang trong quá trình phục hồi sau chấn thương xương.
• Những ai muốn sử dụng với mục đích thanh nhiệt, thải độc, cải thiện tình trạng nóng trong và bảo vệ gan.
• Bệnh nhân ung thư giai đoạn đầu, cần hỗ trợ điều trị và nâng cao sức đề kháng.

Tuy nhiên, cần tránh dùng cây bìm bịp cho các nhóm đối tượng sau:

• Người có huyết áp thấp, vì dược tính của cây có thể khiến tình trạng này nghiêm trọng hơn.
• Phụ nữ đang mang thai, đặc biệt trong ba tháng đầu hoặc đang trong giai đoạn cho con bú, để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe mẹ và bé.
• Những bệnh nhân đang được bác sĩ chỉ định điều trị theo các phác đồ cụ thể, cần tuân thủ theo hướng dẫn để đảm bảo an toàn.

Cách sử dụng cây bìm bịp

Cây bìm bịp có thể được sử dụng dưới nhiều cách thức khác nhau, bao gồm:

Sắc nước uống

Đây là cách sử dụng phổ biến nhất để hỗ trợ điều trị các bệnh lý về gan, xương khớp, viêm nhiễm hoặc thanh nhiệt cơ thể.

• Nguyên liệu: 15 – 20g lá hoặc thân bìm bịp khô (hoặc khoảng 30g nguyên liệu tươi).
• Cách thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu, loại bỏ bụi bẩn và tạp chất. Cho vào nồi, thêm khoảng 1 lít nước sạch. Đun sôi trong 20 – 30 phút, sau đó lọc lấy nước uống.
• Cách dùng: Uống nước sắc trong ngày, chia làm 2 – 3 lần, không để qua đêm.

Ngâm rượu

Rượu ngâm cây bìm bịp thường được sử dụng để cải thiện sức khỏe xương khớp, tăng cường sinh lực hoặc làm giảm đau nhức cơ thể.

• Nguyên liệu: 500g thân, lá hoặc cả cây bìm bịp khô, 1 lít rượu trắng (loại có nồng độ từ 40 – 45 độ).
• Cách thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu, để ráo nước rồi cho vào bình thủy tinh, đổ rượu ngập hoàn toàn. Đậy kín, ngâm trong khoảng 2 – 3 tháng trước khi sử dụng.
• Cách dùng: Mỗi ngày uống 1 – 2 lần, mỗi lần khoảng 15 – 20ml. Có thể dùng rượu để xoa bóp giảm đau ngoài da.

Giã đắp ngoài da

Cách này thường được áp dụng để chữa các vết bầm tím, sưng tấy, viêm da hoặc đau nhức cơ thể.

• Nguyên liệu: Một nắm lá bìm bịp tươi.
• Cách thực hiện: Rửa sạch lá, giã nát hoặc xay nhuyễn. Đắp trực tiếp lên vùng bị đau, sưng hoặc vết thương. Dùng vải sạch hoặc gạc y tế băng lại, để trong khoảng 2 – 3 giờ.
• Lưu ý: Không đắp lên vùng da có vết thương hở lớn hoặc nhiễm trùng nặng.

Một số bài thuốc từ dược liệu bìm bịp

Bìm bịp còn được kết hợp cùng một số dược liệu khác để tăng hiệu quả trị bệnh.

• Hỗ trợ điều trị ung thư: Chuẩn bị 30g cây bìm bịp, 40g cây xạ đen và 30g hoa của cây đu đủ đực. Tất cả nguyên liệu đem rửa sạch, sau đó nấu cùng 1.5 lít nước để uống.
• Điều trị bệnh về gan: Lấy 30g lá bìm bịp khô, 20g râu ngô, 12g lá vọng cách, 16g củ sâm đại hành, 10g trần bì và 12g lá quao. Rửa sạch tất cả, sau đó cho vào nồi cùng 1 lít nước. Đun đến khi lượng nước cô đặc còn khoảng 300ml thì chắt ra uống.
• Hỗ trợ chữa thoái hóa cột sống: Sử dụng 30g bìm bịp khô, 20g sâm đại hành và 30g ngải cứu khô. Tất cả nguyên liệu đem sắc với 2 lít nước cho đến khi còn lại khoảng 1 lít. Uống trước bữa ăn, chia đều thành 2 – 3 lần trong ngày.
• Hỗ trợ điều trị khớp xương sưng đau: Chuẩn bị 30g cây bìm bịp khô, 20g rễ và thân cây gối hạc, 20g trâu cổ và 20g cây dâu tằm. Đem các nguyên liệu sắc và uống sau mỗi bữa ăn trong ngày. 

Giá bán cây bìm bịp bao nhiêu? Mua ở đâu?

Giá bán cây bìm bịp có sự khác biệt tùy thuộc vào nhiều yếu tố như loại cây (cây tươi, cây khô, cây giống…), kích thước, tuổi đời của cây và địa điểm bán.

• Dạng tươi: Khoảng 100.000 – 200.000 VND/kg.
• Dạng khô: Khoảng 150.000 – 300.000 VND/kg.
• Cây giống bìm bịp: Khoảng 10.000 – 50.000 VND/cây.

Địa điểm mua:

• Các cửa hàng bán cây cảnh, cây thuốc: Bạn có thể tìm mua dược liệu tại các cửa hàng bán cây cảnh, cây thuốc nam trên toàn quốc.
• Các chợ truyền thống: Một số chợ truyền thống cũng có bán cây bìm bịp, đặc biệt là các chợ ở vùng nông thôn.
• Mua online: Bạn có thể tìm mua cây bìm bịp trên các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada hoặc các website bán cây cảnh, cây thuốc online.

Lưu ý khi sử dụng cây bìm bịp

Trong quá trình sử dụng dược liệu, cần lưu ý một số vấn đề dưới đây để đảm bảo an toàn:

• Không nên tự ý sử dụng cây bìm bịp để điều trị bệnh khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ.
• Sử dụng đúng liều lượng, không lạm dụng để tránh tác dụng phụ như đau bụng, tiêu chảy.
• Không nên sử dụng cây bìm bịp liên tục trong thời gian dài mà không có chỉ định. Sau khi dùng khoảng 15 ngày, nên tạm ngừng một thời gian để cơ thể điều chỉnh.
• Theo dõi phản ứng của cơ thể khi sử dụng cây bìm bịp, nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, cần ngừng sử dụng và đến gặp bác sĩ lập tức.
• Bảo quản cây bìm bịp ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.

Cây bìm bịp là một loại thảo dược quý, có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, đừng quên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia Y học cổ truyền trước khi dùng để đạt hiệu quả tốt nhất và tránh những tác dụng phụ không mong muốn.