Bách Bộ

Bách bộ là một loại dược liệu quý trong Y học cổ truyền, nổi bật với khả năng điều trị ho, diệt giun và hỗ trợ các bệnh lý khác. Với thành phần hóa học phong phú, bao gồm các alkaloid như stemonin, bách bộ không chỉ giúp cải thiện sức khỏe mà còn mang lại nhiều tác dụng chữa bệnh hiệu quả. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về công dụng, cách sử dụng và các bài thuốc từ loại thảo dược này.

Bách bộ là gì?

Bách bộ hay còn được gọi là dây ba mươi, củ ba mươi, hay dây đẹt ác, có danh pháp khoa học là Stemona tuberosa và thuộc họ bách bộ (Stemonaceae). Đây là một loại cây dược liệu quý trong Y học cổ truyền, được sử dụng rộng rãi để điều trị các bệnh về hô hấp và ký sinh trùng.

Đặc điểm thực vật

bách bộ (Stemona tuberosa) là một loài cây dây leo có những đặc điểm thực vật nổi bật như sau:

• Dạng sống: Là cây dây leo sống lâu năm, thân mảnh và nhẵn, dài từ 6–8 mét.
• Lá: Mọc đối hoặc so le, có hình tim hoặc thuôn dài. Gân lá nổi rõ, với hệ gân ngang song song và gân chính chạy từ gốc đến đầu lá.
• Hoa: Mọc đơn độc hoặc thành đôi ở nách lá. Cánh hoa màu đỏ, dài khoảng 4 cm, có hình dạng đặc trưng của họ bách bộ.
• Quả: Dạng nang, bên trong có chứa các hạt nhỏ.
• Rễ củ: Phát triển to và dài, là bộ phận chứa nhiều hoạt chất quan trọng, được dùng trong Y học cổ truyền.

Bộ phận thu hái và sơ chế

• Bộ phận sử dụng: Rễ củ của cây bách bộ, thường được gọi là củ ba mươi, là bộ phận chính được sử dụng làm thuốc.
• Thu hái: Củ được thu hoạch vào mùa đông hoặc đầu xuân, khi chồi cây chưa phát triển. Những củ lâu năm, to và dài, được ưu tiên thu hái vì có hàm lượng hoạt chất cao hơn.
• Sơ chế: Sau khi thu hoạch, rễ củ được rửa sạch, cắt bỏ rễ con, sau đó phơi hoặc sấy khô. Có thể cắt củ thành từng đoạn ngắn hoặc bổ đôi trước khi phơi để quá trình khô diễn ra nhanh hơn.

Bảo quản

• Dược liệu sau khi sơ chế cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc và ánh nắng trực tiếp. 
• Nên đựng trong bao bì kín hoặc hũ thủy tinh để giữ chất lượng dược liệu.

Thành phần hóa học

Rễ cây bách bộ chứa các hợp chất hóa học chủ yếu là nhóm alkaloid, với các loại chính như stemonin, tuberostemonin, isotuberostemonin, hypotuberostemonin, stemin và croomin. Ngoài ra, còn có sự hiện diện của oxytuberostemonin, cùng một số alkaloid khác được phân lập từ rễ cây, nâng tổng số lên 29 loại alkaloid khác nhau, bao gồm cả những hợp chất mới chưa từng được ghi nhận.

Ngoài alkaloid, thành phần của rễ bách bộ còn bao gồm:

• Glucid: Chiếm khoảng 2,3%.
• Lipid: Hàm lượng 0,83%.
• Protid: Đạt tỷ lệ 9,0%.
• Acid hữu cơ: Bao gồm các loại như acid citric, malic và succinic.

Những thành phần này đóng vai trò chính trong các công dụng dược lý của bách bộ, bao gồm khả năng trị ho, kháng khuẩn, chống ký sinh trùng và hỗ trợ điều trị các bệnh lý về đường hô hấp.

Công dụng của bách bộ

Một số lợi ích nổi bật của bách bộ đối với sức khỏe bao gồm:

Tác dụng giảm ho

Hoạt chất stemonin trong bách bộ giúp giảm hưng phấn ở trung tâm hô hấp, từ đó ức chế phản xạ ho. Điều này làm bách bộ trở thành một phương thuốc hiệu quả trong điều trị ho mạn tính và ho do viêm đường hô hấp.

Hỗ trợ điều trị lao hạch

Các nghiên cứu thực nghiệm đã cho thấy bách bộ mang lại kết quả tích cực trong việc hỗ trợ điều trị lao hạch, một bệnh lý ảnh hưởng đến hệ bạch huyết, góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể.

Diệt giun và côn trùng

Dịch chiết chứa stemonin có khả năng làm tê liệt giun trong 5-10 phút và tiêu diệt côn trùng. Khi thử nghiệm trên ếch, dung dịch này gây tê liệt tạm thời và hồi phục sau 12 giờ, cho thấy tiềm năng lớn trong điều trị ký sinh trùng.

Tác dụng kháng khuẩn

bách bộ có khả năng tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh đường ruột như vi khuẩn lỵ, phó thương hàn và cả vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis). Nhờ đặc tính này, nó được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn đường ruột.

Cách sử dụng bách bộ

bách bộ là một dược liệu có thể áp dụng trong nhiều tình huống, từ điều trị bệnh ký sinh trùng cho đến diệt côn trùng, giúp cải thiện sức khỏe và giảm thiểu các nguy cơ bệnh tật.

Chữa giun

• Cách dùng: Sắc rễ củ bách bộ, liều dùng 7-10g mỗi lần. Uống vào sáng sớm khi bụng đói trong 5 ngày liên tiếp.
• Công dụng: Giúp diệt giun ký sinh trong cơ thể, hỗ trợ điều trị các bệnh lý liên quan đến giun.

Diệt ruồi

• Cách dùng: Sắc bách bộ, sau đó thêm một ít đường vào dung dịch. Đặt dung dịch ở những vị trí dễ thu hút ruồi.
• Công dụng: Giúp diệt ruồi, hạn chế sự sinh sôi và phát tán của côn trùng.

Diệt bọ gậy

• Cách dùng: Pha dung dịch bách bộ với nồng độ 5%, sử dụng để diệt bọ gậy.
• Công dụng: Đạt hiệu quả diệt bọ gậy lên đến 100%, ngăn ngừa sự phát triển của muỗi và các dịch bệnh liên quan.

Chữa giun kim

• Cách dùng: Sử dụng 40g bách bộ tươi (hoặc 20g khô), sắc với 200ml nước. Đun sôi cạn nước đến khi còn 30ml nước. Bơm dung dịch vào hậu môn và để khoảng 20 phút. Lặp lại liệu trình này trong 10-12 ngày.
• Công dụng: Hỗ trợ điều trị giun kim, giúp tiêu diệt giun ký sinh trong cơ thể.

Bài thuốc trị ho với mật ong

• Cách dùng: Rễ củ bách bộ (rửa sạch, bỏ vỏ và lõi), giã nát rồi vắt lấy nước cốt. Sau đó, cho mật ong vào và cô đặc thành cao. Mỗi lần uống 1 muỗng, ngày uống khoảng 3 lần.
• Công dụng: Giúp điều trị ho lâu năm, làm dịu cơn ho và cải thiện tình trạng hô hấp.

Bài thuốc trị ho với gừng

• Cách dùng: Chuẩn bị rễ củ bách bộ tươi, gừng sống. Giã nát mỗi thứ nửa chén sau đó đem nấu sôi rồi uống.
• Công dụng: Phù hợp với các trường hợp ho lâu năm, giúp làm ấm cơ thể và giảm cơn ho hiệu quả.

Trị ho lao

• Cách dùng: Chuẩn bị thiên môn, mạch môn, bách bộ (mỗi thứ 100g), bạch mai (3 quả), tang bạch bì. Bỏ vỏ và lõi của bách bộ và các vị thuốc khác, dùng 1 chén nước cốt gừng hòa với mật ong rồi luyện thành viên nhỏ để ngậm.
• Công dụng: Hỗ trợ điều trị ho lâu năm chuyển sang ho lao, giúp giảm tình trạng ho do viêm nhiễm nặng.

Lưu ý khi dùng dược liệu

Khi sử dụng bách bộ bạn cần lưu ý một số điểm sau:

• Sử dụng đúng liều lượng đã quy định, tránh dùng quá liều sẽ gây tác dụng phụ.
• Không dùng dược liệu kéo dài, tránh tổn thương gan, thận.
• Thận trọng với phụ nữ mang thai, cho con bú; không dùng cho trẻ dưới 2 tuổi; người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy không nên dùng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ khi dùng chung với thuốc Tây y khác.
• Chọn mua dược liệu tại các địa chỉ bán dược liệu uy tín.
• Ngừng sử dụng nếu cơ thể có dấu hiệu dị ứng.
• Không tự ý dùng chữa bệnh, tham khảo ý kiến bác sĩ/thầy thuốc Đông y.

Bách bộ có giá bao nhiêu? Mua ở đâu?

Giá bách bộ có thể thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố như loại bách bộ (bách bộ tươi, bách bộ khô, cao bách bộ…), chất lượng, nguồn gốc dược liệu và nơi bán.

Dưới đây là một số thông tin tham khảo về giá bách bộ và nơi mua:

Giá bách bộ:

• Bách bộ khô: Khoảng 80.000 – 150.000 VNĐ/kg.
• Cao bách bộ: Khoảng 30.000 – 50.000 VNĐ/100g.
• Các sản phẩm từ bách bộ (viên ngậm, siro ho…): Có giá dao động từ vài chục nghìn đến vài trăm nghìn đồng tùy loại.

Nơi mua bách bộ:

• Các cửa hàng thuốc Đông y: Đây là nơi bạn có thể tìm mua bách bộ với chất lượng đảm bảo.
• Các chợ truyền thống: Một số chợ lớn cũng có bán bách bộ, tuy nhiên bạn cần lưu ý lựa chọn kỹ để tránh mua phải hàng kém chất lượng.
• Các website bán hàng trực tuyến: Một số sàn thương mại điện tử như Lazada, Shopee, Tiki… cũng có bán bách bộ. Bạn nên lựa chọn những shop uy tín, có đánh giá tốt để đảm bảo mua được sản phẩm chất lượng.
• Các siêu thị: Một số siêu thị lớn cũng có bán các sản phẩm từ bách bộ như siro ho, viên ngậm…

Nhờ vào những công dụng tuyệt vời trong việc điều trị ho, giun và các bệnh lý khác, Bách bộ đã chứng minh được giá trị to lớn trong Y học cổ truyền và hiện đại. Việc sử dụng Bách bộ đúng cách sẽ giúp bạn cải thiện sức khỏe một cách tự nhiên và an toàn. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia để đạt được hiệu quả tốt nhất.