Phát Ban

Phát ban với triệu chứng đặc trưng là những nốt mẩn đỏ li ti hay những mảng da sần sùi, khó chịu luôn khiến chúng ta lo lắng và muốn tìm cách chữa trị nhanh chóng. Nhưng bạn có biết, phát ban chỉ là một triệu chứng, chứ không phải là một bệnh cụ thể? Vậy phát ban là gì? Nguyên nhân do đâu? Và làm thế nào để điều trị hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Phát ban là gì?

Phát ban là một thuật ngữ chung dùng để chỉ bất kỳ sự thay đổi bất thường nào trên da mà bạn có thể nhìn thấy hoặc cảm nhận được. Nói cách khác, khi da của bạn có biểu hiện khác với bình thường, chẳng hạn như nổi mẩn đỏ, ngứa, sưng, thay đổi kết cấu… rất có thể bạn đã bị phát ban.

Biểu hiện của phát ban rất đa dạng:

• Về hình dạng: Có thể xuất hiện dưới dạng những nốt nhỏ li ti, mảng bám lớn, mụn nước, mảng da sần sùi…
• Về màu sắc: Màu sắc rất phong phú, có thể là màu đỏ, hồng, trắng, tím…
• Về vị trí: Có thể xuất hiện ở một vùng da khu trú hoặc lan rộng khắp cơ thể.
• Về cảm giác: Thường gây ngứa, nhưng cũng có thể kèm theo cảm giác rát bỏng, châm chích, đau rát…

Một số loại phát ban thường gặp:

• Phát ban da cấp tính (mề đay cấp tính): Thường kéo dài dưới 6 tuần, do dị ứng với thức ăn, thuốc, côn trùng cắn…
• Phát ban da mãn tính (mề đay mãn tính): Kéo dài hơn 6 tuần, nguyên nhân thường khó xác định.
• Phát ban vật lý: Do kích thích vật lý trực tiếp lên da như lạnh, nóng, ánh nắng, áp lực…
• Dermatographism: Phát ban xuất hiện sau khi cào gãi trên da.

Phù mạch:

Phù mạch là một dạng phát ban đặc biệt, với biểu hiện sưng phù sâu dưới da thay vì nổi mẩn trên bề mặt. Phù mạch thường xuất hiện ở mặt, môi, mí mắt, tay chân, bộ phận sinh dục… và có thể gây nguy hiểm nếu xảy ra ở cổ họng, lưỡi hoặc phổi, gây tắc nghẽn đường thở.

Nguyên nhân gây phát ban trên da

Phát ban giống như một “báo động đỏ” của làn da, cho thấy cơ thể bạn đang gặp vấn đề. Vậy đâu là những “thủ phạm” gây ra triệu chứng da này?

• Dị ứng: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng như phấn hoa, thực phẩm, thuốc, côn trùng… hệ miễn dịch của bạn sẽ phản ứng lại, gây ra phát ban.
• Nhiễm trùng: Nhiều loại vi khuẩn, virus, nấm cũng có thể gây phát ban. Ví dụ như sởi, rubella, thủy đậu, zona… đều có biểu hiện phát ban đặc trưng.
• Bệnh lý da liễu: Một số bệnh lý da liễu như viêm da cơ địa, vảy nến, á sừng… cũng gây ra phát ban.
• Yếu tố môi trường: Các yếu tố môi trường như ánh nắng mặt trời, nhiệt độ, độ ẩm, tiếp xúc với hóa chất, vật liệu… cũng có thể kích ứng da, dẫn đến triệu chứng phát ban.
• Các yếu tố khác: Căng thẳng, stress, mất cân bằng nội tiết tố, tác dụng phụ của thuốc… cũng có thể là nguyên nhân gây bệnh.

Đối tượng nguy cơ cao bị phát ban da

Phát ban có thể xuất hiện ở bất kỳ ai, không phân biệt tuổi tác, giới tính. Tuy nhiên, một số đối tượng sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, bao gồm:

• Trẻ em: Do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, trẻ em dễ bị phát ban do nhiễm trùng hoặc dị ứng.
• Người có cơ địa dị ứng: Những người có tiền sử dị ứng thường dễ bị phát ban hơn khi tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Người già, người mắc bệnh mãn tính, người đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch… có nguy cơ cao bị mẩn đỏ da do nhiễm trùng.

Triệu chứng điển hình của bệnh

Triệu chứng của phát ban rất đa dạng, phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, một số triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Nổi mẩn đỏ trên da: Đây là triệu chứng điển hình của ệnh. Các nốt mẩn đỏ có thể xuất hiện với nhiều hình dạng và kích thước khác nhau.
• Ngứa: Cảm giác ngứa ngáy là triệu chứng thường gặp kèm theo mẩn đỏ, có thể từ nhẹ đến dữ dội.
• Sưng, nóng, đau: Một số trường hợp phát ban có thể kèm theo sưng, nóng, đau tại vùng da bị tổn thương.
• Bong tróc da, nổi mụn nước, mụn mủ: Tùy thuộc vào nguyên nhân, phát ban có thể có thêm các triệu chứng như bong tróc da, nổi mụn nước, mụn mủ…
• Thay đổi hình dạng, kích thước, màu sắc của ban: Ban đầu, ban đỏ có thể chỉ là những nốt nhỏ, màu hồng nhạt. Sau đó, chúng có thể lan rộng, lớn hơn, đổi màu (đỏ đậm, tím…) và có thể kết vảy hoặc bong tróc.
• Triệu chứng toàn thân: Trong một số trường hợp, ban đỏ có thể kèm theo các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, đau đầu, đau cơ khớp, chán ăn, viêm họng, ho, sổ mũi…

Phát ban có nguy hiểm không?

Phần lớn các trường hợp phát ban lành tính và tự khỏi sau một thời gian. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, phát ban có thể gây ra biến chứng nguy hiểm, chẳng hạn như:

• Nhiễm trùng da: Khi gãi ngứa, bạn có thể làm trầy xước da, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng.
• Sẹo: Một số loại phát ban có thể để lại sẹo trên da, ảnh hưởng đến thẩm mỹ.
• Suy giảm chức năng gan, thận: Trong một số trường hợp hiếm gặp, phát ban có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng ảnh hưởng đến chức năng gan, thận.

Cách chẩn đoán bệnh

• Hỏi bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh, tiền sử dị ứng, các loại thuốc đang sử dụng…
• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ quan sát kỹ vùng da bị phát ban để đánh giá hình dạng, kích thước, màu sắc, phân bố… của ban.
• Chỉ định xét nghiệm:
  • Xét nghiệm máu: Công thức máu, tìm kháng thể kháng virus, vi khuẩn…
  • Xét nghiệm dị ứng: Test lẩy da, xét nghiệm máu tìm IgE đặc hiệu…
  • Sinh thiết da: Lấy một mẫu nhỏ da ở vùng phát ban để xét nghiệm giải phẫu bệnh.
  • Các xét nghiệm khác: Tùy thuộc vào nghi ngờ của bác sĩ, có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác như cấy vi khuẩn, soi nấm…
• Chẩn đoán phân biệt: Bác sĩ cần phân biệt ban đỏ với các bệnh lý da liễu khác có biểu hiện tương tự như: Viêm da cơ địa, vảy nến, zona thần kinh, mề đay…

Phương pháp điều trị phát ban hiệu quả

Phương pháp điều trị phát ban phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Một số phương pháp thường được sử dụng bao gồm:

Tây y cải thiện triệu chứng nhanh chóng

Tây y tiếp cận điều trị phát ban dựa trên nguyên nhân gây bệnh, tập trung vào việc loại bỏ tác nhân gây bệnh và kiểm soát triệu chứng khó chịu. Các phương pháp điều trị thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc kháng histamin: Được sử dụng trong trường hợp phát ban do dị ứng. Thuốc có tác dụng giảm ngứa, giảm sưng, ví dụ như loratadine, cetirizine, fexofenadine…
• Thuốc bôi ngoài da: Kem bôi chứa corticosteroid giúp giảm viêm, giảm ngứa, ví dụ như hydrocortisone, betamethasone…
• Thuốc kháng sinh, kháng virus, kháng nấm: Được sử dụng trong trường hợp ban đỏ do nhiễm trùng. Tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc phù hợp.
• Thuốc ức chế miễn dịch: Được sử dụng trong một số trường hợp phát ban nặng, mãn tính, ví dụ như cyclosporine, methotrexate…
• Liệu pháp ánh sáng: Trong một số trường hợp như vảy nến, bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp ánh sáng để điều trị ban đỏ.

Bài thuốc Đông y

Theo Đông y, phát ban thường do phong nhiệt, thấp nhiệt, hoặc huyết nhiệt gây ra. Phương pháp điều trị tập trung vào thanh nhiệt, giải độc, khu phong, trừ thấp. Một số bài thuốc Đông y thường được sử dụng:

Bài thuốc Tiêu phong tán:

• Thành phần: Kinh giới 12g, phòng phong 12g, bạc hà 8g, ngưu bàng tử 12g, cát cánh 8g, sinh khương 4g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả.
• Cách dùng: Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống, thuốc có thể chia 2-3 lần uống hết trong ngày.

Bài thuốc Thanh doanh thang:

• Thành phần: Kim ngân hoa 16g, liên kiều 12g, bồ công anh 16g, xạ can 12g, ké đầu ngựa 12g, địa phu tử 12g, kim tiền thảo 12g, cam thảo 6g.
• Cách dùng: Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống, thuốc có thể chia 2-3 lần uống hết trong ngày.

Bài thuốc Tứ vật thang gia giảm:

• Thành phần: Thục địa 12g, đương quy 12g, bạch thược 12g, xuyên khung 8g, sinh địa 12g, đan bì 10g, ích mẫu 10g, ngưu bàng tử 10g.
• Cách dùng: Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống, thuốc có thể chia 2-3 lần uống hết trong ngày.

Bài thuốc Mề đay Đỗ Minh:

Bài thuốc Mề đay Đỗ Minh của nhà thuốc Đỗ Minh Đường là một lựa chọn đáng tin cậy cho người bị phát ban, đặc biệt là các trường hợp mề đay, dị ứng.

• Nguồn gốc: Bài thuốc được kế thừa và phát triển từ bài thuốc Nam gia truyền 150 năm của dòng họ Đỗ Minh.
• Cơ chế tác động: “SONG TIÊU – ĐỒNG DƯỠNG”, kết hợp 3 bài thuốc nhỏ:
  • Thuốc đặc trị mề đay: Tiêu viêm, giảm ngứa, làm dịu da.
  • Thuốc bổ gan dưỡng huyết: Tăng cường chức năng gan, thải độc, mát gan.
  • Thuốc bổ thận giải độc: Tăng cường chức năng thận, thải độc, tăng sức đề kháng.
• Công dụng: Điều trị mề đay, dị ứng, phát ban, giúp tiêu viêm, giải độc, dưỡng huyết, tăng cường chức năng gan, thận, an thần, tăng cường sức đề kháng, phòng ngừa tái phát.
• Thành phần: Hơn 50 loại thảo dược quý, được chọn lọc kỹ lưỡng và kết hợp theo tỷ lệ vàng, trong đó có cà gai leo, hoàng kỳ, diệp hạ châu, sài đất, bách bộ…
• Dạng bào chế: Cao đặc, thuận tiện sử dụng.

Mẹo dân gian trị bệnh an toàn tại nhà

Bên cạnh việc sử dụng thuốc, một số mẹo dân gian cũng có thể giúp làm dịu triệu chứng phát ban và hỗ trợ quá trình điều trị.

• Chườm lạnh: Dùng khăn sạch thấm nước lạnh hoặc bọc đá lạnh chườm lên vùng da bị phát ban. Nhiệt độ lạnh giúp giảm ngứa, sưng viêm, mang lại cảm giác dễ chịu.
• Tắm bằng nước mát: Tắm bằng nước mát có thể giúp làm dịu da, giảm ngứa ngáy. Bạn có thể thêm một ít baking soda hoặc bột yến mạch vào nước tắm để tăng hiệu quả làm dịu da.
• Sử dụng lá trà xanh: Lá trà xanh có chứa chất chống oxy hóa và kháng viêm, giúp làm dịu da, giảm ngứa. Bạn có thể dùng nước trà xanh đặc để rửa vùng da bị ban đỏ hoặc đắp bã trà xanh lên vùng da tổn thương.
• Dùng nha đam: Nha đam có tính mát, chống viêm, giúp làm dịu da, giảm ngứa, thúc đẩy quá trình lành vết thương. Bạn có thể lấy gel nha đam tươi thoa lên vùng da bị bệnh.
• Dùng lá khế: Lá khế có tính mát, giúp giải độc, thanh nhiệt, giảm ngứa. Bạn có thể giã nát lá khế rồi đắp lên vùng da bị ban đỏ.
• Uống nước khổ qua rừng: Khổ qua rừng có vị đắng, tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da. Bạn có thể dùng lá khổ qua rừng sắc nước uống hàng ngày.

Cách chăm sóc và phòng tránh phát ban

Việc chăm sóc đúng cách khi bị phát ban và chủ động phòng ngừa sẽ giúp bạn kiểm soát tình trạng này hiệu quả, bảo vệ sức khỏe làn da.

Chăm sóc tại nhà

• Vệ sinh da sạch sẽ: Sử dụng nước ấm và sữa tắm có thành phần dịu nhẹ để làm sạch da mỗi ngày.
• Tránh gãi: Gãi ngứa có thể khiến làn da bị tổn thương, tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát: Nên chọn quần áo bằng chất liệu cotton, tránh mặc quần áo bó sát, làm bằng chất liệu tổng hợp.
• Dưỡng ẩm cho da: Sử dụng kem dưỡng ẩm để làm dịu da, giảm khô ráp.
• Bổ sung nước: Uống đủ nước giúp duy trì độ ẩm cho da, thải độc tố.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau củ quả, hạn chế đồ ăn cay nóng, đồ uống có cồn.

Cách phòng tránh

• Hạn chế tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng: Như phấn hoa, bụi bẩn, thực phẩm, thuốc…
• Tăng cường sức đề kháng: Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc.
• Chăm sóc, bảo vệ da: Bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời bằng cách sử dụng kem chống nắng, mặc quần áo bảo hộ, đội mũ nón…
• Thận trọng khi sử dụng thuốc: Chỉ dùng thuốc theo hướng dẫn bác sĩ đã chỉ định, không tự ý tăng liều.
• Tiêm phòng: Tiêm phòng đầy đủ các bệnh truyền nhiễm có thể gây phát ban như sởi, rubella, thủy đậu

Tóm lại, phát ban là một triệu chứng thường gặp, có thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Việc hiểu rõ về phát ban, nhận biết các triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp điều trị sẽ giúp bạn chủ động phòng tránh và điều trị hiệu quả.